Madencilik, Yer kabuğunda bulunan cevher, endüstriyel hammadde, mineral, kömür ve taş gibi her türlü madenlerin yeraltı ve yerüstü işletme tarzı ile çıkarıp ekonomiye kazandırılması işlemidir. Maden işletmeleri açık saha ve kapalı saha maden işletmeleri olmak üzere iki ana gruba ayrılır
Tanım: Açık saha maden işletmelerinde yeryüzüne yakın bir tabakada bulunan madenler çıkartılırken, kapalı saha maden işletmelerinde ise yeryüzünün derinlerinde tabakalar halinde bulunan madenler çıkarılır.
Kapsam: Bu kriter; aşağıda belirtilen NACE kodlarında sınıflanan üretimleri yapan cevher, endüstriyel hammadde, mineral, kömür işletmeleri ile taş ocakçılığı firmalarını kapsamaktadır.
|
NACE KODU |
KODUN AÇIKLAMASI |
|
05.10 |
Taş kömürü madenciliği |
|
05.20 |
Linyit madenciliği |
|
07.10 |
Demir cevherleri madenciliği |
|
07.29 |
Diğer demir dışı metal cevherleri madenciliği |
|
08.11 |
Süsleme ve yapı taşları ile kireç taşı, alçı taşı, tebeşir ve kayağantaşı (arduvaz-kayraktaşı) ocakçılığı |
|
08.91 |
Kimyasal ve gübreleme amaçlı mineral madenciliği |
|
08.92 |
Turba çıkarımı
|
Maden zenginleştirme işlemi bu kriter kapsamında değildir.
- Açıklamalar
- Açık saha maden işletme yöntemi ile çalışan Madencilik işletmelerinde kapasite iş makineleri ve fiili üretim miktarları esas alınarak tespit edilir.
- Taşıyıcı ekipmanın ve işçinin sayısının yeterli olup olmadığı kontrol edilir. İş makinesi, taşıyıcısı ve işçisi bulunmayan tesislere kapasite raporu düzenlenemez.
- Kapalı saha maden işletme yöntemi ile çalışan Madencilik işletmelerinde ise kapasite fiilen yer altında çalışan işçi sayısı esas alınır.
- İşçi sayısı, en son alınan SGK bildirgesi, dönemsel (mevsimsel) çalışan işletmelerde Mevsimlik çalışan işyerlerinde çalışma sezonundaki ortalama işçi sayısı alınır.
- Bir firmanın aynı maden sahasında birden fazla maden ruhsatı bulunması veya aynı makine ekipmanıyla farklı ruhsatlarda çalışması ve iş makinelerinin paylaştırılamaması halinde, iş makinelerinin çalışma gün sayısı ruhsat alanlarına, çalışma alanlarındaki koşullara, fiili çalışma sürelerine ve üretim miktarlarına göre eksper tarafından paylaştırılarak, her bir ruhsat alanı için ayrı kapasite hesabı yapılabilir. Bu durumda halinde iş makinelerinin çalışma gün sayısı toplamı 300 günü geçemez.
- Ocak ile ilgili Ruhsat Tarihi ve No. su ile geçerlilik süresi ile birlikte varsa Rödovans Sözleşmesi başlangıç ve bitiş tarihleri belirtilmelidir. Ruhsat ve/veya Rödovans Sözleşmesinin süre sonu kapasite raporunun geçerlilik süresini belirleyeceğinden, ilk kapasite olarak düzenlenen raporlarda düzenlenen tarihten itibaren Ruhsat ve/veya Rödovans Sözleşmesinin bitmesine 1 yıldan az kalmış ise kapasite raporu düzenlenmez. Yenileme olarak düzenlenen raporlarda; ruhsat ve/veya Rödovans sözleşmesinin süresi 1 yıldan az kalmış ise 1 yıl geçerli kapasite raporu düzenlenir.
- Rödovans Sözleşmesi: Rödovans, maden ruhsat sahalarının işletme hakkının özü kendisinde kalması koşuluyla ruhsat sahibi tarafından sözleşme ile gerçek veya tüzel bir kişiye, bir süreliğine tahsis edilmesidir.
- Taşeron (alt yüklenici) sözleşmesi ile çalışan işyerlerine kapasite raporu düzenlenebilmesi için, makine ve teçhizatın kendi mülkiyetinde olması şartı aranır. Ancak işyerinde ana makineler firmanın olmak şartıyla, kısmen kiralık makine bulunması halinde kapasite raporu düzenlenmesi mümkündür. Ancak tüm makine ve teçhizatın kiralık, işçilerin ise taşeron sözleşmesi ile çalıştığı firmalara kapasite raporu düzenlenmez.
- Çalışma koşullarını etkileyen ana faktörler: Rakım, meteoroloji koşulları, toz, nem, jeolojik yapı, zemin yapısı, arazi eğimi ve zemin suyudur.
- Patlayıcı madde sarfiyatı ile ilgili hesap ve yorumlar kapasite raporunda yer almaz.
- AÇIK SAHA MADEN İŞLETMELERİ KAPASİTE KRİTERİ (AÇIK OCAK): Açık saha maden işletmeciliğinde temel işlemler:
- Delme ve patlatma (gerekli ise)
- Yükleme
- Taşıma
- Kırma eleme
- Stoklama ve nakliye şeklindedir.
4.1 Kullanılan makineler Ekskavatör, dragline, paletli veya lastikli yükleyici, Tekerlekli traktör. Taşıma ekipmanı ise arkadan boşaltmalı kamyon, skreyper, dozer ya da lastikli yükleyici vb. olarak belirtilebilir. 4.2 KAPASİTE HESABI
4.2.1 Fiili üretime göre hesaplama:
Açık ocak maden sahalarında kapasite hesaplanırken fiili üretim miktarları esas alınır. Mevcut yılın veya geçmiş üç yılın fiili imalatından en büyüğüne en fazla % 25 gelişme payı verilerek yıllık kapasite belirlenir.
ÖRNEK: 2016 yılında çıkardığı maden miktarı: 12.000 ton/yıl
2017 yılında çıkardığı maden miktarı: 15.000 ton/yıl
2018 yılında çıkardığı maden miktarı: 8.000 ton/yıl olsun
Kapasite = 15.000 x 1,25 = 18.750 ton/yıl maden bulunur.
4.2.2 Formül yardımı ile hesaplama:
Yukarıda belirtilen hesaplama yöntemine göre kapasitenin tespit edilemediği durumlarda, maden işletmesinin kapasitesi aşağıdaki formüller yardımıyla hesaplanabilir. Kapasite hesabında Madenin çıkarılmasında fiilen kullanılan iş makineleri esas alınır. Ürünün taşınması ve yüklemesinde kullanılan iş makineleri dikkate alınmazlar.
İşyerinde işçi ve makinelerin 1 saatin 50 dakikasında fiilen çalıştıkları kabul edilerek 0,83 çarpanı zaman faktörü olarak hesaplamalara dâhil edilir.
Yıllık çalışılan gün sayısı ocağın bulunduğu konum ve mevsim şartlarına göre eksper tarafından tespit edilir.
V (m3 ): İş makineleri toplam kepçe hacmi
K (%): Yüklenen malzemenin hacimsel kabarma katsayısı (Doğal ortamda sıkışık durumda bulunan madenin kazıldıktan sonraki hacminin ilk durumundaki hacmine oranını gösteren sayıdır. Bu katsayı malzemenin cinsine, boyut dağılımına bağlı olarak K = 0,10 - 0,50 arasında alınır. Ortalama %30 alınabilir.)
t (saniye): Yükleyicilerin yükleme periyodu (Kepçenin veya kovanın doldurulması + Yüklü halde dönüş – yürüyüş + Kepçe veya kovanın boşaltılması + Boş olarak dönüş – yürüyüş zamanı eksper heyetince saniye cinsinden tespit edilir.)
F (%): İşyeri faktörü (Rakım, meteoroloji koşulları, toz, nem, jeolojik yapı, zemin yapısı, arazi eğimi ve zemin suyu gibi faktörler dikkate alınarak eksper heyetince belirlenir.) (0,20 – 0,95 arasında alınır.)
G (gün): Yılda çalışılan gün sayısı. (150-300 gün)
Olmak üzere;
Yıllık hafriyat miktarı : (V/(1+K)) x (3600/t) x günlük çalışma süresi (Saat) x F x G x 0,83 = m3/yıl
ÖRNEK: Kepçe hacmi 3 m3, kabarma katsayısı %30 ise, 3m3/1,30= 2.3 m3 kepçenin aldığı malzeme miktarı olarak alınır.
Yükleme periyodu t=2 dakika (120 saniye) ve günlük çalışma süresi 5 saat, yılda çalışılan iş günü 180 gün ise:
YHM = 2,3 x 3600/120 x 5 saat x 0,75 x 180 gün x 0,83 = 38.657 m3/yıl hafriyat miktarı bulunur.
Kapasite (Ton/Yıl)= Yıllık hafriyat miktarı x MO x TY
MO (%) = Hafriyatta Maden Oranı
TY= Tüvenan Yoğunluğu (Ek I’deki tablodan alınır.) olmak üzere Kapasite hesaplanır.
- KAPALI SAHA MADEN İŞLETMELERİ KAPASİTE KRİTERİ (YERALTI OCAKLARI):
5.1. KAPASİTESİ HESABI:
5.1.1 Fiili Üretime Göre Hesaplama:
Kapalı ocak maden sahalarında kapasite hesaplanırken fiili üretim miktarları esas alınır. Mevcut yılın veya geçmiş üç yılın fiili imalatından en büyüğüne en fazla % 25 gelişme payı verilerek yıllık kapasite belirlenir.
ÖRNEK:
2016 yılında çıkardığı maden miktarı: 12.000 ton/yıl
2017 yılında çıkardığı maden miktarı: 15.000 ton/yıl
2018 yılında çıkardığı maden miktarı: 8.000 ton/yıl olsun
Kapasite = 15.000 x 1,25 = 18.750 ton/yıl maden bulunur.
5.1.2 Formül yardımı ile hesaplama:
Yukarıda belirtilen hesaplama yöntemine göre kapasitenin tespit edilemediği durumlarda, maden işletmesinin kapasitesi aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir.
Kapalı saha maden işletmeciliğinde kapasite maden çıkarılan panolarda madenin alındığı alanın kesiti ölçülerek, günde ortalama 1 metre ilerlenebileceği varsayımına ve iklim şartlarına göre yılda 150-340 gün arasında çalışılabileceği kabulüne göre hesaplanır.
Yıllık çalışılan gün sayısı ocağın bulunduğu konum ve mevsim şartlarına göre eksper tarafından tespit edilir.
Kapasite = Kesit alanı (m2 ) x 1 (m/gün) x TY (Ton/m3 ) x 150-340 (Gün) = Ton/yıl
TY = Tüvenan Yoğunluğu (Ton/m3 )
İHTİYAÇ MADDELERİ:
- Patlayıcı: Patlayıcı sarfiyatı Kapasite Raporlarında gösterilmez.
- Motorin: Çalışır vaziyetteki İş makineleri ve Kamyonlar için motorin ihtiyacı toplam Motor Güçleri (KW) esas alınarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır:
Toplam Motor Gücü (KW) x 0,250 kg/saat x günlük çalışma süresi (Saat) x G = ... kg/yıl Motorin
G=Yıllık çalışılan gün sayısı (Gün/yıl)
- Madeni Yağ: Çalışır vaziyetteki İş makineleri ve Kamyonlar için madeni yağ ihtiyacı toplam Motor Güçleri (KW) esas alınarak aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır:
Toplam Motor Gücü (KW) x 0,005 litre/saat x günlük çalışma süresi (Saat) x G =… Lt/yıl Madeni Yağ
G=Yıllık çalışılan gün sayısı (Gün/yıl)
- Ahşap Maden Direği: Kapalı Saha ocaklar için firmanın yıllık sarfiyatı esas alınır. Sarfiyatın tespit edilemediği durumlarda 1 ton maden için 10 dm3 Ahşap Maden Direği ihtiyacı hesaplanır.
EK – 1 MADENLERİN ÖZGÜL AĞIRLIKLARI:
|
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER |
Tüvenan Yoğunluğu (TY) (ton/m3) |
|
1 Alçı Taşı |
2,30 |
|
2 Anhidrit |
3,00 |
|
3 Kuvars |
2,65 |
|
4 Alunit |
2,75 |
|
5 Kuvarsit |
2,65 |
|
6 Andaluzit |
3,15 |
|
7 Kuvarskumu |
2,65 |
|
8 Asbest |
2,50 |
|
9 Kükürt |
2,10 |
|
10 Lüle Taşı |
2,00 |
|
11 Arduvaz |
2,60 |
|
12 Manyezit |
3,10 |
|
13 Barit |
4,50 |
|
14 Mermer |
2,70 |
|
15 Bentonit |
2,55 |
|
16 Mika |
2,80 |
|
17 Bor |
2,40 |
|
18 Olivin |
3,35 |
|
19 Perlit |
2,30 |
|
20 Profillit |
2,80 |
|
21 Diyatomit |
0,30 |
|
22 Pomza |
0,75 |
|
23 Refrakter Killer ve Şiferton |
2,20 |
|
24 Dolomit |
2,80 |
|
25 Seramik Killeri |
2,20 |
|
26 Feldspat |
2,55 |
|
27 Florit |
3,20 |
|
28 Sillimanit |
3,30 |
|
29 Stronsiyum |
2,50 |
|
30 Talk |
2,70 |
|
31 Grafit |
2,20 |
|
32 Trona |
2,10 |
|
33 Granit |
2,60 |
|
34 Kalsit |
2,70 |
|
35 Vermikülit |
2,50 |
|
36 Kaolen |
2,50 |
|
37 Vollastonit |
3,30 |
|
38 Kireç taşı, Kalker |
2,70 |
|
39 Kum - Çakıl |
1,80 |
|
40 Zeolit |
2,30 |
|
41 Huntit |
2,20 |
|
MİNERALLER |
Tüvenan Yoğunluğu (TY) (ton/m3) |
|
OKSİTLER |
|
|
1 Hematit 5,26 |
|
|
2 Korund 4,00 - 4,10 |
|
|
3 İlmenit 4,72 |
|
|
4 Rutil 4,23- 4,25 |
|
|
5 Brokit 4,14 |
|
|
6 Kassiterit 6,99 |
|
|
7 Piroluzit 4,50 - 7,90 |
|
|
8 Manyetit 5,18 - 5,20 |
|
|
9 Kromit 4,50 - 4,80 |
|
|
10 Krizoberil 3,65 - 3,80 |
|
|
11 Uraninit 7,50 - 10,00 |
|
|
12 Kuprit 6,14 - 6,15 |
|
|
13 Psilomelan 6,45 |
|
|
14 Braunit 4,72 - 4,83 |
|
|
15 Minium 8,90 - 9,20 |
|
|
SÜLFÜRLER |
|
|
16 Antimonit(Stibnit) 4,63 - 4,66 |
|
|
17 Arjantit 7,20 - 7,34 |
|
|
18 Arsenopirit 6,07 - 6,18 |
|
|
19 Bizmutinit 6,78 - 6,81 |
|
|
20 Bornit 5,08 - 5,09 |
|
|
21 Enarjit 4,40 - 4,45 |
|
|
22 Galenit 7,58 - 7,60 |
|
|
23 Kalkopirit 4,35 - 4,40 |
|
|
24 Kobaltin 6,33 |
|
|
25 Konnellit 3,39 - 3,41 |
|
|
26 Kovellin 4,68 - 4,76 |
|
|
27 Markazit 4,87 - 4,92 |
|
|
28 Molibdenit 4,62 - 5,06 |
|
|
29 Nikelin 7,78 - 7,83 |
|
|
30 Orpiment 3,49 - 3,52 |
|
|
31 Pirit 5,00 - 5,03 |
|
|
32 Pirotin 4,58 - 4,65 |
|
|
33 Realgar 3,56 - 3,59 |
|
|
34 Sfalerit 3,90 - 4,10 |
|
|
35 Skutterudit 6,10 - 6,90 |
|
|
36 Ulmanit 6,72 |
|
|
37 Zinober 8,09 - 8,19 |
|
|
SİLİKATLAR |
|
|
38 Ortoklaz,Sanidin,Mikroklin 2,55 - 2,63 |
|
|
39 Plajiyoklaz 2,60 - 2,80 |
|
|
40 Lösit 2,47 - 2,50 |
|
|
41 Skapolit Grubu 2,50 - 2,80 |
|
|
42 Höylandit 2,10 - 2,20 |
|
|
43 Stilbit 2,09 - 2,20 |
|
|
44 Şabazit 2,05 - 2,16 |
|
|
45 Natrolit 2,20 - 2,26 |
|
|
46 Lömontit 2,20 - 2,41 |
|
|
47 Halloysit 2,00 - 2,20 |
|
|
48 Muskovit 2,77 - 2,88 |
|
|
49 Biyotit 2,70 - 3,40 |
|
|
50 Flogopit 2,76 - 2,90 |
|
|
51 Lepidolit 2,80 - 3,30 |
|
|
52 Margarit 3,00 - 3,10 |
|
|
53 Vermikülit 2,00 - 3,00 |
|
|
54 Klorit 2,60 - 3,30 |
|
|
55 Kemererit 2,65 |
|
|
56 Krizotil 2,55 |
|
|
57 Talk 2,58 - 2,83 |
|
|
58 Pirofillit 2,65 - 2,90 |
|
|
59 Sepiyolit 2,00 |
|
|
60 Prehnit 2,90 - 3,00 |
|
|
61 Krizokol 2,00 - 2,40 |
|
|
62 Enstatit,Bronzit 3,21 - 3,43 |
|
|
63 Diyopsit 3,22 - 3,38 |
|
|
64 Spodümen 3,00 - 3,20 |
|
|
65 Vollastonit 2,87 - 3,80 |
|
|
66 Rodonit 3,57 - 3,76 |
|
|
67 Pektolit 2,74 - 2,88 |
|
|
68 Antofillit,Grunerit 2,85 - 3,57 |
|
|
69 Tremolit, Aktinolit 3,00 - 3,44 |
|
|
70 Glokofan 3,08 - 3,15 |
|
|
71 Ribekit 3,32 - 3,38 |
|
|
72 Aksinit 3,26 - 3,36 |
|
|
73 Beril 2,60 - 2,90 |
|
|
74 Kordiyerit 2,53 - 2,78 |
|
|
75 Turmalin 3,00 -3,20 |
|
|
76 Villemit 3,89 -4,19 |
|
|
77 Zirkon 4,60 - 4,70 |
|
|
78 Olivin 3,30 - 3,40 |
|
|
79 Granat Grubu 3,60 - 4,30 |
|
|
80 Disten 3,53 - 3,67 |
|
|
81 Sillimanit 3,23 - 3,27 |
|
|
82 Andaluzit 3,13 - 3,16 |
|
|
83 Topaz 3,49 - 3,57 |
|
|
84 Stavrolit 3,65 - 3,83 |
|
|
85 Titanit 3,45 - 3,55 |
|
|
86 Kloritoyid 3,56 - 3,61 |
|
|
87 Dumortiyerit 3,39 - 3,41 |
|
|
88 Dioptaz 3,28 - 3,35 |
|
|
89 Epidot (Pistazit) 3,20 - 3,50 |
|
|
90 Piyemontit 3,45 - 3,52 |
|
|
91 Allanit 3,90 - 4,20 |
|
|
92 Hemimorfit 3,40 - 3,60 |
|
|
93 Pumpelliyit 3,18 - 3,23 |
|
|
94 Vezüviyanit(Idokraz) 3,00 - 3,45 |
|
|
95 İlvait 3,80 - 4,10 |
|
|
96 Uranotil (Uranofan) 3,83 - 3,85 |
|
|
KARBONATLAR |
|
|
97 Kalsit 2,71 |
|
|
98 Manyezit 3,00 - 3,10 |
|
|
99 Rodokrozit 3,40 - 3,60 |
|
|
100 Smitsonit 4,30 - 4,45 |
|
|
101 Siderit 3,96 |
|
|
102 Dolomit 2,86 |
|
|
103 Ankerit(Kutnahorit) 2,97 |
|
|
104 Aragonit 2,95 |
|
|
105 Seruzit 6,55 |
|
|
106 Malahit 4,00 - 4,05 |
|
|
107 Azurit 3,77 |
|
|
108 Trona 2,11 |
|
|
HİDROKSİTLER |
|
|
109 Götit 3,30 - 4,30 |
|
|
110 Stibikonit 2,09 - 2,20 |
|
|
111 Manganit 4,30 - 4,33 |
|
|
112 Brusit 2,39 - 2,40 |
|
|
112 Brusit 2,39 - 2,40 |
|
|
113 Diyaspor 3,30 - 3,50 |
|
|
114 Boksit 2,50 - 3,50 |
|
|
DOĞAL ELEMENTLER |
|
|
115 Kükürt 2,07 - 2,10 |
|
|
116 Arsenik 5,72 - 5,73 |
|
|
117 Grafit 2,09 - 2,26 |
|
|
SÜLFATLAR, KROMATLAR |
|
|
118 Barit 4,50 |
|
|
119 Sölestin 3,97 |
|
|
120 Anglezit 6,38 |
|
|
121 Anhidrit 2,98 |
|
|
122 Tenardit 2,66 |
|
|
123 Jips 2,32 |
|
|
124 Alunit 2,60 - 2,90 |
|
|
VOLFRAMATLAR, MOLİBDATLAR |
|
|
125 Volframit 7,37 |
|
|
126 Şeelit 6,10 |
|
|
127 Vulfenit 6,50 - 7,00 |
|
|
128 Povellit 4,23 - 4,26 |
|
|
FOSFATLAR, ARSENATLAR, VANADATLAR |
|
|
129 Ksenotim 4,40 - 5,10 |
|
|
130 Monazit 4,60 - 5,40 |
|
|
131 Viviyanit 2,68 - 2,71 |
|
|
132 Britolit 4,25 |
|
|
133 Apatit 3,10 -3,30 |
|
|
134 Piromorfit 7,04 |
|
|
134 Piromorfit 7,04 |
|
|
135 Vanadinit 6,88 - 6,93 |
|
|
136 Eritrit ve Anaberjit 3,18 |
|
|
137 Turkuaz 2,60 - 2,91 |
|
|
138 Torbernit 3,22 - 3,28 |
|
|
139 Otinit (Autinit) 3,05 - 3,20 |
|
|
140 Karnotit 4,70 - 4,95 |
|
|
141 Deskloizit 6,24 - 6,2 |
|
|
142 Vavellit 2,36 - 2,37 |
|
|
143 Variskit 2,57 - 2,61 |
|
Destek 
